Aşkabat’ın Dayze Bankları

Çalışmak zorunda olan Türkmen kadınlarının tek işi sokakları süpürmek değil elbette. Hemcinslerinin temizlediği yerlerde gün ışırken, bu kez Dayze Banklar ekmek tezgâhlarını açar.

Türkmen çöreğini yapmak için hamur açan, yolların temizliği için süpürge tutan eller bu kez Türkmen tabiriyle pul alır pul satar. Yani para alır, para satar.

Hemen hatırlatalım, Türkiye Türkçesindeki para, Farsça pare sözünden alınmıştır ve Türkmencede farklı bir anlamı vardır. Para sözü, Türkmenistan’da sevimsiz bir hali;

rüşvet’i anlatır. Bu yüzden Türkmenlerin parayla işi olmaz; onlar pul alır pul satar neticede, pul kazanır pul harcarlar.

Türkmenistan pulunun birimi ise Manat’tır. Resmi kurun sabit olmasına karşın Manat, ülkenin içinde bulunduğu şartlara göre değişen değerlere sahip olabiliyor. Bu değer

genellikle ABD Dolarına göre belirleniyor. Resmi kurla, serbest kurun arasındaki farklılık ise, aslında yasal olmayan bir pazar oluşturuyor.

Türkmenistan’da bulunduğum yıllarda resmi kur değeri, 1 Dolar, 5.200 Manat iken, serbest pazarda 22–23.000 Manat civarında idi. Dolayısıyla kur farkı iyi bir kazanç

kapısı. Ancak küçük bir engel var; resmi bankaların dışında para değişimi yasak. Bu yasak göreceli bir engel.

Şehrin göz önünde olmayan caddelerinde, Türkmen kadınları bu işi gayet usturuplu bir biçimde yaparlar. Daha doğrusu bazıları bu işi el altından, kadınlar aracılığıyla

yürütür.

Cadde kenarlarında, evlerinin önüne attıkları sandalyenin üzerinde oturan kadınlar, getirilen doları alır, bir süreliğine gözden kaybolur. Göz açıp kapayıncaya kadar,

ellerinde deste deste Manatla geri gelirler. En büyük kâğıt para 10.000 Manat olduğundan bu desteler bir hayli hacimli olur.

Aşkabat sokaklarının güler yüzlü seyyar dövizcileri hiç yanlış iş yapmazlar. Yalan söylemez, parayı eksik getirmezler. Günlük kur neyse, onun üzerinden işlem yaparlar.

Alan razı satan razıdır.

Türkmenistan’a özgü bir bankacılık düzeni, sokak ortasında layıkıyla yürütülür. Genellikle orta yaş ve üzerindeki kadınlardan oluşan bu esnaf sınıfına Dayze Bank yani

Teyze Bank adı verilmiştir.

Caddelerde birden fazla Dayze bu işleri yaptığından, Türkmenistan’ın şubesi en çok bankası da Dayze Bank’tır.

Bir Çay İçiminde Türkmenistan s.101